بررسی مشکلات زائران در مسیر ریلی منتهی به مشهد | مصائب ریلی برای زائران

الهام مهدیزاده | شهرآرانیوز؛ تلخی‌های ریلی خراسان رضوی و مشهد در تاریخ کم نبوده است. اگر به گذشته نگاه کنیم، به دو حادثه تلخی برمی خوریم که در مسیر ریلی مشهد و استان خراسان رضوی اتفاق افتاد. تلخ‌ترین حادثه با ۳۵۰ کشته و ۴۶۰ زخمی به حادثه قطار نیشابور و حادثه ریلی دوم که با فوت ۴۸ مسافر همراه بود، به برخورد دو قطار مشهدتبریز و سمنان مشهد مربوط است.

در پنج سال گذشته هم تعداد حوادث ریلی کم نبوده اند. در همین چندماه نخست امسال نیز چند حادثه ریلی رخ داد. ازجمله این حوادث می‌توان به حادثه قطار مشهدیزد در خرداد امسال اشاره کرد که با خروج هشت واگن، ۲۱ نفر جان باختند. خروج چرخ قطار‌های زاهدان کرمان و زاهدان تهران در ماه‌های اردیبهشت و فروردین از دیگر حوادث امسال بود. همین رشد حوادث ریلی سبب نگرانی مسافران شده است.

این حوادث، شرکت‌های حمل ونقل ریلی را نیز نگران کرد؛ نگرانی‌ای که بیش از جان به نام ارتباط داشت. تکرار این حوادث و ذکر نام شرکت‌های ریلی، آن‌ها را نگران نام و چهره برندشان کرد تا جایی که سال گذشته انجمن شرکت‌های ریلی در نامه‌ای به مدیرعامل شرکت راه آهن و معاون وزیر راه وشهرسازی خواست که در هنگام اطلاع رسانی حوادث، این اطلاع رسانی به نحوی باشد که نام شرکت‌ها مخدوش نشود!

آن طور که راه آهن آمار داده است، در چهارماه نخست امسال رکورد جابه جایی مسافر با قطار در ۱۰ سال گذشته شکسته شده است. به گفته میرحسن موسوی، مدیرعامل شرکت راه آهن، در این چهارماه ۹ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر در کشور با قطار جابه جا شده اند که به گفته او با این میزان جابه جایی رکود جابه جایی در یک دهه گذشته شکسته شده است. در این گزارش نگاهی می‌اندازیم به وضعیت مسیر زیارت زائران.

جایگاه ویژه مسیر ریلی

کمبود بلیت قطار موضوعی است که تابستان امسال به ویژه در هفته‌های گذشته بیشتر به چشم می‌خورد و اکنون به دغدغه‌ای برای زائران تبدیل شده است. این درحالی است که مشهد و استان خراسان رضوی در حوزه حمل ونقل ریلی جایگاهی ویژه دارند و همین جایگاه، رفع چالش‌ها و مشکلات این حوزه را بیش از پیش مهم کرده است. در نگاهی گذرا به جایگاه استان و مشهد در حوزه حمل ونقلی می‌توان گفت که ۱۴۰۰ کیلومتر، معادل ۱۴درصد از مجموع ۱۰هزار کیلومتر ظرفیت شبکه ریلی ایران، در محدوده خراسان رضوی قرار دارد و این استان با بیشترین سهم، رتبه نخست جابه جایی مسافر از طریق ناوگان ریلی را در کشور دارد.

همچنین با توجه به اتصال خط راه آهن جمهوری اسلامی ایران به آسیای میانه از طریق خراسان رضوی و قرارگرفتن این استان در مسیر دالان‌های بین المللی، ۶۰درصد حمل و نقل سالانه ریلی کالای این استان در حوزه برون مرزی، ترانزیت، واردات و صادرات صورت می‌گیرد؛ به نحوی که خراسان رضوی رتبه نخست صادرات ریلی ایران را به خود اختصاص داده است. همچنین ۹۳درصد از مجموع صادرات ریلی کشور از طریق گذرگاه مرزی سرخس انجام می‌شود.

تبعیض کیفیت قطار برای مسیر‌های مختلف

برای تهیه گزارش میدانی و اینکه زائران از خدمات ارائه شده راه آهن راضی هستند یا نه، راهی ایستگاه راه آهن می‌شویم. وارد سالن می‌شویم. تابلو از ورود قطار تهران به ایستگاه مشهد و خروج قطار دیگری به مقصد بندرعباس و سرخس تا ساعاتی دیگر خبر می‌دهد. هرچقدر به لحظات آماده شدن قطار‌ها برای مسافرگیری نزدیک‌تر می‌شود، تعداد مسافر در انتظار نیز بیشتر می‌شود.

چند خانم با تعدادی چمدان در گوشه‌ای از سالن انتظار به تابلو چشم دوخته اند. آن طور که می‌گویند، مقصد آن‌ها سرخس است. یکی از این خانم‌ها که سن وسالی از او گذشته است، از وضعیت حمل ونقل ریلی راضی است و می‌گوید: هربار که به مشهد آمدیم، از قطار استفاده کردیم. خداراشکر هم قیمت مناسبی دارد هم از نظر شرایط سفر مناسب است. او قیمت بلیت مشهد سرخس را ۸ هزار تومان ذکر می‌کند.

می‌گوید: همه می‌دانند مسیر جاده‌ای که از مشهد به سرخس منتهی می‌شود، پیچ وخم زیادی دارد و از طرفی حادثه خیز است. از طرف دیگر، مسیر ریلی علاوه بر اینکه هزینه کمتری دارد، از کیفیت خوبی هم برخوردار است. اینجا می‌دانیم قطار رأس ساعت درج شده روی بلیت حرکت می‌کند و داخل واگن‌ها هم تاکنون نظافت خوبی داشته و راضی هستیم. همچنین سالن انتظار راه آهن و خدمات تاکسی مقابل راه آهن خیلی خوب بود و همه چیز با قانون و نظم انجام می‌شد.

مقابل گفته‌های این خانم، نقد‌های خانم جوانی است که در کنار او ایستاده است. او می‌گوید: من هم همیشه قطار را برای رفت وآمد به مشهد انتخاب می‌کنم. اما از دید من ایراد‌هایی وجود دارد. من هم می‌گویم ۸ هزار تومان برای سفر با قطار تا سرخس خوب است، اما این را هم در نظر بگیرید که قطار‌هایی که برای این مسیر استفاده می‌شود، بیشتر قطار‌های قدیمی است که اگر خدای نکرده اتفاقی رخ دهد، خدا می‌داند چه بلایی بر سر مسافران می‌آید. کافی است به قطار‌های مسیر سرخس و مسیر تهران نگاه کنید.

تأخیر به قطار‌ها رسید

کمی آن طرف‌تر خانمی همراه با دو دخترش روی صندلی نشسته است. چادر طرح دارش را یک طرفه روی شانه انداخته است. دو دختر کوچک نیز چادرشان را به همین سبک به سر کرده اند. به سراغشان می‌روم. دقایقی با آن‌ها گفتگو می‌کنم. او که از میناب برای زیارت به مشهد آمده است، می‌گوید: چند روزی مشهد بودیم و امروز با کاروانی که آمدیم، راهی میناب هستیم. میناب ایستگاه قطار ندارد، برای همین همه اعضای کاروان از میناب به بندرعباس آمدند و از آنجا راهی مشهد شدیم.

او در ادامه گفته هایش از تأخیر قطار گله می‌کند و می‌گوید: آن طور که روی بلیت زده اند، مسیر قطار بندرعباس به مشهد حدود ۱۸ ساعت است، اما قطاری که ما با آن آمدیم، دو ساعت دیرتر به مشهد رسید. هجده ساعت درقطاربودن برای مسافری که از بندرعباس راهی مشهد شده، سخت است. حالا به این ساعت‌ها تأخیر هم اگر اضافه شود که بیشتر از قبل آزاردهنده می‌شود. وقتی توقف قطار داخل یکی از ایستگاه‌ها طولانی شد، از مسئول واگن علتش را پرسیدم. گفتند یکی از قطار‌ها خراب شده است و تا خارج شدنش از مسیر باید صبر کنیم.

گشتیم نبود، نگرد نیست

خرید بلیت قطار یکی دیگر از دغدغه‌های مسافران منتظر در ایستگاه راه آهن است. غزاله یکی از زائران است که تصمیم گرفته است به مراغه برود. او می‌گوید: بین همه شهر‌هایی که بلیت می‌فروشند، فکر کنم داستان خرید بلیت قطار برای مراغه یکی از داستان‌های سخت است. هربار که از کم بودن بلیت به مراغه گفتیم، گفتند به اندازه مسافر بلیت و خدمات ارائه می‌شود، اما به نظر من که خانواده ام ساکن مشهد هستند و هر چندماه در این مسیر رفت وآمد می‌کنم، کم است و به سختی بلیت پیدا می‌کنیم.

موضوع خرید بلیت و نبود آن، گله زائران مسیر‌های پرتردد نیز هست. عباسی از شهروندان مشهدی است که به گفته خودش به دلیل تحصیل در تهران، در این مسیر بسیار رفت وآمد می‌کند. آن طورکه می‌گوید، با وجود تعداد رام‌های زیاد مسیر مشهدتهران، در برخی روز‌ها حتی یک بلیت هم برای رفتن وجود ندارد.
او معتقد است با گرانی بلیت هواپیما و نیز مشکلات رفت وآمد با اتوبوس، تعداد مسافرانی که مایل اند با قطار رفت وآمد کنند، بیشتر از قبل شده است.

جست وجوی اینترنتی بلیت

وضعیت خریدوفروش بلیت و کمبود آن در وبگاه‌های فروش اینترنتی بلیت قطار مشهد نیز از دیگر مشکلات است. بیشتر مسیر‌های پرتردد مانند مشهدتهران تا لحظه نگارش (سه شنبه) برای پنجشنبه و جمعه تکمیل ظرفیت زده اند و تنها بلیت‌های موجود، تعدادی بلیت قطار اتوبوسی است.

روی یکی از وبگاه‌های اینترنتی دریافت آگهی، شماره تماس چندین شرکت برای تهیه بلیت قطار وجود دارد. در اولین تماس، خانمی جوابگوی تلفن است. او درباره تهیه بلیت قطار مشهدبندرعباس در چند روز آینده، این طور پاسخ می‌دهد: ظرفیت همه قطار‌های مسیر بندرعباس از مبدأ مشهد تکمیل است. البته بلیت هواپیما یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان داریم که همین الان می‌توانم برای شما رزرو کنم.

اپراتور یکی دیگر از شرکت‌های خدمات مسافرتی که شماره آن نیز روی همین وبگاه آگهی درج شده است، برای تهیه بلیت قطار از مبدأ مشهد به مقصد بندرعباس این طور جواب می‌دهد: تا هفته آینده همه ظرفیت قطار‌ها برای خرید بلیت بندرعباس تکمیل است. بااین حال این اپراتور شرکت خدمات گردشگری پیشنهادی برای تهیه بلیت دارد: کدملی مسافران را بفرستید تا زمانی که کنسلی پیش آمد، نام را جایگزین کنم. البته از نظر قیمت کمی بیشتر خواهد بود که با توجه به وضعیت اضطراری و عجله‌ای که دارید، به نظر این قیمت دربرابر قیمت بلیت اتوبوس مناسب است. او از قیمت صحبت نمی‌کند و ترجیحش بر این است که قیمت را هم زمان با اعلام کنسلی و ثبت شماره ملی برای خرید بلیت اعلام کند.

دغدغه قطعه

برخی کارشناسان کمبود‌های بلیت را به فرسودگی و از رده خارج شدن بخشی از ناوگان ارتباط می‌دهند. درباره اینکه این اظهارنظر چقدر به واقعیت نزدیک است، با یکی از مهندسان تعمیرات لوکوموتیو ارتباط می‌گیریم. گپ وگفتمان با او درباره فرسودگی ناوگان ریلی است. او برخلاف کارشناسان حوزه حمل ونقل معتقد است که فرسودگی ناوگان ریلی آن طور که گفته می‌شود، نیست و وضعیت دیزل‌های کشنده قطار، مناسب است. او می‌گوید که دیزل‌های مسافری از نوع دیزل‌های ساخت کشور آلمان است و از نظر عمر خدمات مفید هنوز می‌تواند در ناوگان فعال باشد. او به شرکت‌های فعال ایرانی مانند پارس واگن برای ساخت واگن‌های قطار نیز اشاره می‌کند که به گفته او توانسته است بخشی از نیاز‌های ناوگان ریلی کشور را تأمین کند.

این مهندس تعمیرات لوکوموتیو، مشکلات ریلی را به کمبود‌های حوزه قطعات ارتباط می‌دهد. می‌گوید: تعدادی از دیزل‌ها و حتی سالن‌ها به دلیل نبود برخی قطعات از حوزه فعالیت خارج می‌شود. همین موضوع در تأخیر‌ها و کمبود‌ها برای جواب دهی به نیاز مسافران مؤثر است.
به گفته او، تحریم‌ها دلیلی بر خواب بخشی از ناوگان ریلی است و دراین باره باید تا رسیدن قطعه با واسطه کشور‌های دیگر منتظر ماند.

این مهندس تعمیرات لوکوموتیو درباره تولید این قطعات در داخل کشور نیز می‌گوید: برخی قطعات هنوز تولید داخل ندارند. درباره قطعاتی که تولید داخلی دارند نیز باید بگوییم که هنوز نتوانسته اند کیفیتی مناسب داشته باشند. به عبارت دیگر، قطعه اصلی پنج سال روی ناوگان فعال است و کار می‌کند، اما برخی قطعات داخلی ممکن است یک سال جوابگو باشند. اگر همین تولیدات را به سمت کیفی ببریم، قطعا بخش عمده چالش‌های حمل ونقل ریلی و کمبودها، برطرف می‌شود.

قطار برقی مشهد-تهران لنگ اعتبار نفتی

حدود یک دهه است که مسئولان درباره قطار برقی مشهدتهران وعده‌هایی داده اند، اما این وعده‌ها در حد همان حرف بوده و اتفاق خاصی رخ نداده است. اما باز دوباره مسئولان بنا دارند برای این پروژه طرحی نو دراندازند که نام جدیدش «قطار سریع السیر مشهدتهران» است؛ طرحی که معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان ‎رضوی از راه اندازی آن به عنوان یکی از طرح‌های اولویت دار استان یاد می‌کند و می‌گوید: این پروژه با طرح برقی کردن قطار مشهدتهران متفاوت است. راه اندازی قطاربرقی تهران مشهد منتفی شده، اما پروژه قطار سریع السیر در برنامه‌های استان جا داده شده است.

خدایی با بیان اینکه این پروژه در سفر گذشته رئیس جمهور به مشهد پیگیری شد و انجام مطالعات آن مدنظر قرار گرفت، تأکید می‌کند: تأمین اعتبار این طرح برعهده دولت نخواهد بود، زیرا چنین پروژه‌ای به رقم‌های سنگینی نیاز دارد که از محل‌هایی مانند فروش نفت تأمین خواهد شد.
او قطار سریع السیر مشهدتهران را ابرپروژه‌ای می‌خواند که در فهرست پروژه ‎های اولویت دار خراسان رضوی است. خدایی این طور ادامه می‌دهد: درحال مذاکره برای جذب سرمایه گذار و همچنین به کارگیری روش‌های دیگر برای تأمین اعتبار آن هستیم.